Open BIM vs. Closed BIM - borba za vlasništvo nad podacima u savremenoj gradnji

Građevinska industrija se nalazi usred jedne od najvećih tehnoloških tranzicija u svojoj istoriji. Digitalni alati više nisu pomoćno sredstvo za crtanje ili planiranje, već srž modernog projektovanja, izvođenja i održavanja objekata.

U toj transformaciji, pojam BIM (Building Information Modeling) postao je centralna tačka razvoja.

Međutim, kako se BIM uvodi u svakodnevnu praksu, pojavljuju se razlike u filozofiji njegove implementacije. Dva suprotstavljena koncepta – Open BIM i Closed BIM – bore se za dominaciju u pristupu razmeni podataka, interoperabilnosti i vlasništvu nad informacijama.

Ova "borba" nije samo tehnička; ona oblikuje budućnost kolaboracije, efikasnosti i kontrole nad digitalnim replikama građevinskih objekata. U ovom tekstu istražujemo razliku između Open i Closed BIM modela, njihove prednosti i slabosti, kao i implikacije koje donose za investitore, projektante, izvođače i krajnje korisnike.

Šta je BIM – i zašto nije samo 3D model?

BIM, ili Building Information Modeling, nije samo vizuelni prikaz objekta u 3D prostoru. Reč je o informacionom modelu koji sadrži sve tehničke, operativne i materijalne podatke vezane za određeni objekat, od idejne faze do održavanja u eksploataciji.

Svaki zid, cev, stub ili materijal u BIM modelu sadrži metapodatke – tehničke karakteristike, podatke o proizvođaču, troškovima, vremenu montaže, energetskoj efikasnosti itd.

Na primer, kada je u pitanju aluminijska konstrukcija za terase i projektant koristi BIM da modeluje ovaj element, on predstavlja i nosivost, antikorozivne karakteristike, podatke o dobavljaču i standardima. To omogućava izvođaču da precizno naruči materijal, a investitoru da prati troškove i kasnije planira održavanje.

Međutim, kako se ti podaci upisuju, čitaju i dele, zavisi od toga da li koristimo Open BIM ili Closed BIM pristup. Prvi zagovara otvorenost i interoperabilnost, dok drugi funkcioniše unutar zatvorenog ekosistema jednog softverskog proizvođača.

Ova razlika nije samo tehničke prirode – ona ima duboke posledice na transparentnost, dugoročnu kontrolu nad podacima i zavisnost od određenih platformi.

Open BIM - transparentnost, interoperabilnost i dugoročna fleksibilnost

Open BIM predstavlja filozofiju u kojoj se razmena podataka između različitih softverskih alata obavlja pomoću otvorenih standarda, kao što su IFC (Industry Foundation Classes) i BCF (BIM Collaboration Format).

Osnovna ideja Open BIM-a je da svi učesnici u projektu – arhitekte, inženjeri, izvođači i investitori – mogu da pristupe i razmenjuju podatke bez obzira na softver koji koriste.

Zahvaljujući Open BIM pristupu, moguće je koristiti više alata istovremeno, bez zaključavanja u jedan sistem. Arhitekta može raditi u Archicadu, inženjer u Revit-u, a izvođač koristi Solibri za analizu modela – svi oni razmenjuju podatke u IFC formatu.

Time se izbegava gubitak informacija, nekompatibilnosti i skupi prevodi modela.

Velika prednost Open BIM-a je i dugoročna nezavisnost od softverskih proizvođača. Po završetku projekta, svi podaci ostaju dostupni u otvorenim formatima koje je moguće interpretirati bez posebnih licenci.

Ovo je posebno važno za investitore i javne institucije koje moraju da čuvaju dokumentaciju i podatke decenijama.

Closed BIM - kontrola, jednostavnost i zavisnost

Closed BIM označava rad unutar jednog zatvorenog softverskog sistema, gde svi učesnici koriste istu platformu i razmenjuju modele u vlasničkom formatu (npr. RVT u Autodesk Revit-u).

Ovaj pristup favorizuje jednostavnu saradnju unutar jedne organizacije ili tima, jer nema problema sa konverzijama i tumačenjem modela.

U početnim fazama projekta, Closed BIM često omogućava veću brzinu i integraciju između disciplina. Softverske alatke su u potpunosti kompatibilne, automatizacije su dublje integrisane, a korisnici imaju pristup naprednim funkcijama bez dodatnih tehničkih barijera.

Međutim, Closed BIM dolazi sa ozbiljnim ograničenjima. Glavno pitanje je vlasništvo i dugoročna dostupnost podataka. Kada su svi podaci zaključani u formatima koje može interpretirati samo jedan softver, korisnici postaju zavisni od te platforme – finansijski, pravno i tehnički.

Ukoliko se promeni licencna politika ili softver prestane da se razvija, organizacije ostaju bez pristupa sopstvenim podacima.

Takođe, Closed BIM otežava saradnju sa eksternim partnerima koji koriste druge alate. To stvara dodatne troškove, tehničke barijere i može dovesti do grešaka u komunikaciji.

Ko postavlja pravila u digitalnom građevinarstvu?

Jedna od ključnih razlika između Open i Closed BIM pristupa leži u standardima. IFC, kao srž Open BIM pristupa, razvija se pod okriljem organizacije buildingSMART International i predstavlja međunarodno priznati standard za razmenu podataka u građevinskoj industriji. IFC fajl ne sadrži samo geometriju, već i sve informacije vezane za elemente modela – od materijala do tehničkih karakteristika.

U Closed BIM sistemima, standardi su određeni od strane proizvođača softvera i često se razlikuju od opšteprihvaćenih normi. To znači da interpretacija podataka može varirati od jedne verzije softvera do druge.

U najgorem slučaju, fajl napravljen u jednoj verziji programa nije čitljiv u novijoj verziji istog alata bez dodatne konverzije.

Sa stanovišta javnih investitora, interoperabilnost postaje neophodna. Mnoge zemlje u Evropi, uključujući Nemačku, Francusku i skandinavske zemlje, uvode zakonske smernice koje zahtevaju Open BIM standarde za projekte koji se finansiraju iz javnih fondova. Cilj je osigurati dostupnost, transparentnost i dugoročnu upotrebljivost podataka.

Vlasništvo nad podacima

U eri digitalizacije, podaci postaju jednako važni kao i fizički materijali. Informacije sadržane u BIM modelu predstavljaju osnovu za odlučivanje, procene rizika, održavanje objekata i energetske optimizacije.

Postavlja se ključno pitanje: Ko je stvarni vlasnik tih podataka?

Kod Open BIM pristupa, vlasništvo nad podacima je jasno definisano – modeli i informacije su dostupni u otvorenim formatima i čitljivi nezavisno od softvera. To omogućava veću kontrolu investitorima i smanjuje rizik od tehničke blokade.

Closed BIM, međutim, podrazumeva da su podaci tehnički vezani za određeni softver. U nekim slučajevima, korisnici ne mogu ni da otvore svoje modele bez aktivne licence. To dovodi do digitalne zavisnosti, gde tehnička infrastruktura diktira pravila igre, a podaci postaju talac formata.

Uloga ugovornih odnosa ovde postaje presudna. Ugovori o projektovanju, izvođenju i održavanju moraju eksplicitno definisati ko poseduje podatke, u kom formatu se predaju, kako se arhiviraju i koliko dugo ostaju dostupni.

Open BIM i Closed BIM nisu nužno konkurentske tehnologije, već različite filozofije pristupa podacima i saradnji. Open BIM nudi dugoročnu fleksibilnost, otvorenost i nezavisnost, dok Closed BIM nudi ujednačeno korisničko iskustvo i početnu brzinu.

Ključni faktor u odabiru pristupa ne leži samo u tehničkim mogućnostima, već u strateškim ciljevima projekta i organizacije.